Atzoko egunez Euskal Politik podcastean eskeinitako solasaldiaren bideoa ikusgai dago jada.
Eskerrak eman nahi dizkiet antolatzaileei Euskal Herriko ondare industrialaren lagin honen berri emateko beraien kanala eskaintzeagatik!
2010ean egur kableen nondik norakoak ikertzen hasi nintzenean, gure aitona Bixente Eskisabel “Purico“ren kable ibilerak soilik aztertzeko asmoarekin ekin nion lanari. Berehala ohartu nintzen ikerketaren esparrua zabalagoa eta anitzagoa behar zuela: Nafarroako egur kableen inbentarioaren osaketa, Explotaciones Forestales RENFEren jarduna Nafarroan, Irati-Mendibeko kable mitikoa… hauek guztiak ondo aztertuta -eta ulertuta- Bixente Eskisabelen kablelari ibilbidea hobeto ulertzeko balioko zidaten.
Hemendik abiatuta, 2011. urtean Inazio Munduate, gure aita zena eta hiruok Orotz-Betelura lehenengo irteera elkarrekin egin genuen eta bertan jakin genuen “Casa del Sastre” delakoan Bixente Eskisabelek hainbat urtez Nafarroako egoitza nagusia gisa erabiltzen zuela.
Bertan aterpe hartzearekin batera, bere jabetzakoak ziren mando eta idiek etxe honen azpiko ikuiluan botatzen zuten Artzibarko negu luzea. Animaliak neguan zaintzeaz aldiz, Juan Kruz Arratibel Arin, Bixente Eskisabelen iloba, arduratzen zen. Horrela esan zigun “Kruzito” berak Inaziori eta biori 2011ko ekainean Ergoienako bere etxeko sukaldean egindako elkarrizketan.
Baina 2011ko lehenengo bisitan bezala, beste hainbatetan ere izan naiz Orotz-Betelun eta 2015ko abuztuan nire kasa egindako bisitan, ezusteko galanta hartu nuen.
Ganbaran hautsez estalitako traste zaharrak
Etxeko nagusiaren senarrak, Franciscok, traste zaharrak etxeko ganbaran biltzeko afizioa zuelarik, hainbat urtez bildutako trasteei bistadizoa botatzeko gonbitea luzatu zidan. Han igo ginen etxeko ganbararaino eta bertan pilatuta zituen traste, lanabes, paper eta gailu anitzen artean pareta batetik zintzilik hainbat kraixtu zituen. Hasiera batean hautsaren azpian zeudenetaz ez nintzen jabetzeko gai izan, baina batean “V.E.” inizialak rematxeekin apainduta zegoela jabetu nintzen. Ta aldamenean beste bat. Eta beste bat!! Dedio, “Vicente Esquisabel” nire aitonaren HIRU KRAIXTU!! Momentu horretan apuroa eman zidan nirea ez zen etxe bateko nagusiari nire aitonarenak izan ziren hiru kraixtu horiek eskatzea ta penaturik bertan utzi nituen. Francisco berak ere bertan zeudenik ez zekien. Hau marka gero!
Nola nahi ere gure aitonaren kraixtuak Orotz-Betelun zeudela jakinik 2015-2016ko negua “amorratzen” pasa nuen ta 2016ko abuztuan egindako hurrengo bisitaldian, berauk Franciscori ta Aliciari umilki eskatzeko atrebentziaz eskatu nizkien ta eskuzabal eman zizkidaten. Betiko esker ona! Kraixtu hauek gure sendian Bixente Eskisabel aitonarenak ziren eta gordetzen ditugun gauza bakanak dira.
Hidratazioa, hidratazioa eta hidratazioa
Hainbat orduz berauk hidratatzeko lanak hartu ondoren, Txangoan, Murukoan, Erremendian edo Iratin berriro lanean hasteko moduan utzi nituela esatea ere ausartuko nintzateke 🙂 Nolanahi ere, aurreko astean Zallako gure bizilaguna dugun Imanol Díazen zaldia modelo gisa erabilita erreportaia prestatu genuen. Xabi ta Manu Díazi ere nire esker ona gestioetan laguntzeagatik. Lortutako emaitza honatx:
Nafarroako mendialdetan 1950-70 hamarkadetan ezarri ziren baso kableen kokapenak eta ezaugarriak irudikatzerakoan, Jesús Lacasiaren argazki bilduma ezinbesteko erreferentzia da. Hamarkada horien aurreko testigantza grafikoak aldiz, oso urriak dira.
Jesus berak bere heriotza gertatu aurretiko hilabate gutxitara, bere bilduma digitalizatzeko asmoz eskuzabal utzi zidan, baina utzitako argazkiak ez ziren bilduma osoa eta argazki gehienek kontesturik gabe nekez identifikatu zitezken. Jesus bera ere ez zen hirurogehi urtetan hainbeste aldatu ziren lekuak edo pertsonak identifikatzeko gai. Ondorioz, bere heriotzaren ondoren bere argazki bilduma gehiena txukun digitalizaturik esku artean banuen ere, ez nintzen irudi hauei kontestu historikoa edo espaziala emateko gai.
Duela pare bat urte Jesús Lacasiaren sendiak Nafarroako Artxibo Orokorrari egindako dohaintza eskuzabalari esker eta 2020ko udaran NEANeko (Nafarroako Errege Artxibo Nagusia) egoitzan egindako erakusketari esker, 2015. urtean erdipurdiz geratu zen bilduma osatzeko atea zabaldu zitzaidan.
Arestian aipaturiko erakusketan, Nafarroko mendialdetakoak baino, Jaengo Cazorlari zegozkien irudiak zeudela jabetu nintzen. Akatsaren berri NEANeko teknikariei eman nielarik, horrelako akatsa gertatu izana erabat normala zen, Jesus Lacasia bera ere Cazorlako Vadillo Castrilen RENFEk zuen zerrategi eta formakuntza eskolan ibilitakoa baizen ta NEANeko teknikariek ezin zuten izan argazkien xehetasun guztien berri.
Akats horren berri NEANeko teknikariei eman nien eta argazkien katalogazioa osatzeko asmoz laguntza proposamena luzatu nien. Nire proposamena onartu zutelarik, 2020ko udazkena Lacasia Funtsa sailkatu, galdetu eta ikertzen buru belarri jardun naiz. Doakiela lerro hauen bidez lan honetan beraien denbora eta laguntza eskaini didaten NEANeko arduradunei, hamaika basozain eta ikerlariei zein lagun guztiei nire esker ona.
Berez, hilabete hauetan lortutakoaren emaitza abendua ezgeroztik jada Nafarroako Errege Artxibo Nagusiko arduradunen esku dago, baina Lacasia Funtsa %100 osatu gabe darrai, edo ez behintzat nik nahiko nuken osotasun mailarik gabe 🙂
Hainbat eta hainbat argazki ezinezkoa da geografikoki kokatzea. Bakan batzuei baino ez da posible data zehatz bat ezartzea. Baina geografikoki kokatzea ezinezkoa zaidan argazkietan, hainbatek badute ezaugarri edo elementuren bat balekoa izan daitekena agertzen diren paisaiak kokatzeko garaian: Nafarroa zertxobait ezagutzen badut ere, badira hamaika txoko, batipat Kintoan eta Baztanen, ezezagunak zaizkidanak. Eta ahaztu ezin dezakegun xehetasun garrantzitsu bat: Paisaia hirurogehi urtetan asko aldatu da eta honek argazkien identifikazio lanei zailtasun punttua ematen die.
Auzolan digitalerako deialdi honen azken helburua, kokapenak identifikatzea litzake, jarrian ezagutza hau Nafarroako Errege Artxibo Nagusiaren eskuetan utzi eta funtsa ahal bezain hobekien osatua gera dadin.
Ekimen honetarako, identifikatzeko errazak izan dezaketen eta ezaugarri fisiko ezagunen bat izan ditzazketen (mendi kaxko bat, eraikin bat…) argazkiak blog honetara igo ditut. Argazkiak erosoki bisualizatzeko, argazkiak deskargatu ondoren zabaltzea aholkatzen dut. Irudi multzoak kokatu ditut lehenik, jarraian argazki solteak.
Zuen ekarpenak azpikaldean, iruzkinen atalean jarri ditzazkezue edo kablegintza@gmail.com helbidera bidali ditzazkezue. Egin ditzazkezuen ekarpenak aurretik eskertzea baino ez zait geratzen. Ekin dezaiogun.
Bi argazkiz osaturik multzo honetan Jesús Lacasia bera lehenengo argazkian eta hiru langile ezezagun ikusi ditzazkegu. Data ezezaguna da. Kokapena uste dut Zaraitzuko paraje bat delakoan nago. Lehenengo argazkia Martín Landari erakutsiagatik, lekua ezaguna egiten bazitzaion ere, ez zen gai erabateko ziurtasunez kokatzeko. Eskubialdeko mendi kaxkoan pilona bat, “cabra” bat eta trikable baten kargarako plataforma bat ikusi ditzazkegu.
EGUNERAKETA (2021-03-17): Argazkiak, Otsagabia eta Itzaltzu arteko mugan atera ziren, Onzolako erreka eta NA-2011 errepidearen ertzean. Plataforma ageri den mendi kaxkoa Itzaltzuko lurrak dira eta 2021. urte honetan basoak estalia dago. Informazioa Itzaltzuko “Kike” bizilagunak eskuratu zidan. Milesker!
Bost argazkiz osaturiko multzo honetan, JM-3 modeloko “blondene” edo monokablearen estazio motor ezezagun baten kokapena dakusagu. 1970ko hamarkadaren hasieran Kintoako parajeren batean aterata daudela dirudi. Hau da ziur dakigun datu bakarra. Baso bidea bost argazkietan agertzen da. Langileak ezezagunak dira.
Bi argazki multzo honetatik ez daukat inongo informaziorik. Lehenengoan, kokapen berberekoan diren bi argazki montatu ditut. Haranaren sakonean eta kolore gorriz, baserriak edo bordak diruditenak markatu ditut. Bigarren argazkia ere kokapen berbera da. Non? Auskalo.
EGUNERAKETA (2021-03-12): Argazkiak, Almandozeko San Blas Bentatik atera ziren, Karramiztegiko mendi kaxkoruntz begiratuz. Haran horren azpialdetik egun NA-121A errepidea pasatzen da. Informazioa Baztan-Bidasoako Basozaingoko basozain taldeko kideek eskuratu zidaten. Milesker guztioi!
EGUNERAKETA (2023-07-22): Kable honi dagokion planodun espedientea Mendi Zuzendaritzaren funtsean aurkitu dut eta 1954-1955 urteetan Olazagutiako Vda. de Echávarri zerrategiak ezarri zuen.
Jesús Lacasia Funtsaren argazki funtsetik, irudirik deigarrienak.
Berez hamalau argazkiz osaturiko multzo honetan, Kintoan kokatutako suntsitutako kargalekua dakusagu. Hala ere, gure helbururako balioko duten lau argazkirik aipagarrienak dakarzkit honatx.
Urtea ezezaguna da, baina 60ko hamarkadako hasiera edo erdikoak izango dira. Argazki multzo honekin, kokapena jakin nahiarekin batera, bertan agertzen diren langileen izenak lortuko bagenitu, pagotxa! Azkeneko hau zaila izango da Nafarroan Explotaciones Forestales RENFEk izan zituen langile gehienak Jaengo Cazorlako ingurukoak baiziren.
Argazkilari ezezagunaren lehen planoa.
Xira batekin eta kaleko zapatekin jantzirik agertzea deigarria suertatzen zait. Kaleko arropekin jantzirik eta argazki kamera eskuan, RENFEko langile koadrilla honetakoa ez zela izango pentsarazten dit. Ikusi dezagun zigarroa behatz artean…
EGUNERAKETA (2021-03-17): Argazkiak ez ziren Kintoan hartu, “Legua Acotadan” baizik, Eugiko urtegiaren gainean. Argazkietan nabarmendutako gizasemea aldiz, Teófilo Sanesteban da, RENFEko arduradun bat. Informazioa JesúsMari Lacasiak baieztatu zidan. Milesker!
Bi argazkiz osaturiko multzo honetan, haran baten ondoa eta bertara iristen den kable baten ibilbidea ikusi ditzazkegu. Malerreka edo Baztango parajeren bat izango delaren susmoa dut, baina inongo ziurtasunik gabe.
EGUNERAKETA (2024-09-19): Bi argazki hauek Karramiztegiko kableari dagozkie. Ibar horren azpitik gaur egun NA-121A errepidea igarotzen da. Kable honen azalpenak blogeko sarrera honetan aurkituko dituzu.
Azpikaldeko bi argazkien identifikazioa Nafarroako Gobernuak Zubiriko bulegoan dituen basozainen bitartez iritsi zait. Argazkien eskubialdean agertzen den malda harritsua Lezetako kaskoa da. Bere tontorrean Espainiar eta Frantziar estatuak banatzen dituen 150. muga kokatzen da. Bi argazkiak hegoaldetik iparralderako noranzkoan, gutxi gora behera Beraskoaingo lepotik aterata daude. Milesker informazioa luzatzeagatik!!
Hemen eskuragarri jarri ditudan argazki multzoetatik, ziurrenik kokatzen zailena. Bi argazkiz osaturiko multzo bat da eta Jesúsek argazkiak ateratzeko 180º biratu zen. Non?
EGUNERAKETA (2024-09-19): Bi argazki hauek Zintzurzelaiko kableari zerbitzu emateko ireki ziren. Belateko gainean hartuta daude. Zintzurzelaiko kableari buruzko informazio sakona blogean hemen duzu.
Argazkia positibo bat da eta bere alboan eta eskuz idatzita “Cable de Legasa, 1956” agertzen da. Legasako parajeren bat al da? Ez dakit. Baina argazkiaren atzekaldean zentral elektrikoa dirudien eraikin bat ageri da. Legasako mendietan ba al zen urte horietan horrelako eraikinik? Ez dakit.
EGUNERAKETA (2023-07-22): Argazkia, Almandozen kokatua dagoen San Blas Bentan atera zen. Kable honi zegokion espedientea Mendi Zuzendaritzako funtsean aurkitu dut eta 1954. urtean ezarri zen.
Argazki honen eskubialdean garo meta bat dakusagu. Horrek pentsarazten dit argazkia Nafarroako isurialde atlantikoko kokapenen batean hartua dela. Ez daukat beste erreferentziarik eta argazki bakarra da. Atzekaldean dakusagun mendi kaxkoak ez du nabarmenduko duen elementurik. Hau kokatzea zinez zaila da.
Pilona bat eta kargaleku bat erakusten dituen ikuspegi orokorra eta polita. Argazkiaren atzekaldean errepide baten alboko babesak ageri direla dirudi. Nafarroako isurialde atlantikoko guneren bat dela dirudi. Ez daukat informazio osagarririk.
EGUNERAKETA (2023-07-22): Belateko mendatearen alboan kokatzen zen ikusten dugun deskargalekua, zehazki Zintzurzelaiko parajean kokatzen zen basoaren ustiapena ateratzeko Olazagutiako Vda. de Echávarri enpresak 1954an ezarri zuen.
Argazkiaren atzekaldean ikusten denagatik, Nafarroako isurialde atlantikoko guneren bat dirudi. Harrizko paretaren atzekaldean pilona bat ageri da. Ez daukat informazio osagarririk.
Ohar bat: Javier Bacaicoa RENFEk Iruñean zituen tailerretako mekaniko burua zen.
Jesús Lacasiak ez zituen kable azpiegiturak argazkietan jasotzen soilik, aldiz, azpiegitura horiek kokatzeko balioko zuten txokoenak ere bai. Bi argazkiz osaturiko konposizio honetan Nafarroako isurialde atlantikoko haran bat agertzen zaigu.
RENFEko langileek erabiltzen zituzten etxoletakoa. Ez Nafarroako eta ezta ere nire Cazorlako kontaktuak ez dira identifikatzeko gai izan.
Kokapen ezezagun batean kokatutako beste etxola bat. Cazorlako nire kontaktuak paraje horietakoa izango denik ez du uste. Nafarroa?
Irudiaren aurrekaldean ikusten duguna, pilona baten karrillo pare bat da. Pilonetatik karga pasatzerakoan karrillo hauetan ezartzen ziren kableak. Baina interesgarriena atzekaldean dakusagu, juxtu xamar agertzen den mendi kaxkoan. Argazkia asko handituz, Zurizako Alanoen traza duen mendia agertzen da. Argazkiaren originala paperean dago eta gogoratzen dudanagatik oso txikia da, bataz beste 6*6cm. ditu. Ez dut informazio osagarririk.
EGUNERAKETA (2023-07-22): Baztango lurretan kokatu zen Iñarbegiko kablea da hemen ikusten duguna. Kableari dagokion espedientea NEANko Mendi Zuzendaritzaren funtsean lokalizatuta daukat.
Nafarroako isurialde atlantikokoa dirudien deskargaleku baten ikuspegi orokorra dugu hemen. Argi argazki honen xehetasun deigarri batekin. Plataformaren gainean agertzen diren bi kablelariak balentziarrak diruditen lastozko txanoak jantzirik dituzte. Intxaurrondo edo gaztainondo horren atzekaldean agertzen den baserria, zutik dirau 2021. urte honetan?
EGUNERAKETA (2023-10-30): Hemen ikusten dugun plataforma eta langileak Erratzuko lurretan amaitzen zen Urritzateko kablearen deskargalekuarenak ziren. Kable hau Gregorio Iraola enpresaburuak 1954. urtean ustiatu zuen. Argazkiaren atzekaldean agertzen den baserria, Martikoten Borda da eta egun turismora bideratutako landa etxe bat da.
Garraldako Joxe Etxegoienek argazki hau Auritz-Burgueteko Xuringoa parajea izan daitekela uste du baina erabateko ziurtasunik gabe. Irudiaren eskubialdean mendi baten silueta ageri da eta akaso honek pistaren bat eman dezake…
Argazki hau ez da NEANko Lacasia Funtsakoa eta ezta ere Lacasia sendikoa baina Cazorlatik Rufino Nieto Ojedaren eskutik jaso nuen eta Jaengo ikerlariak esan didanagatik, RENFEk Cazorlako Vadillo-Castril kapazitazio zentroan formakuntzarako materiale gisa erabiltzen ziren diapositibetako bat da. Kapazitazio eskola horretan irakaskuntzako materiale gisa erabiltzen ziren hainbat argazki Jesús Lacasia berak hartutako diapositibak ziren eta hainbat urtez abandonaturik egon ostean galdu omen ziren. Rufinok esan zidan argazki hau salbatu zen bakanetakoa zela.
Ohar garrantzitsu bat. Irudi hau diapositiba bat izanik, bere identifikazioari zailtasun gehigarria lotzen zaio: bere ardatz bertikalarekiko bere orientazio egokia jakitean alegia.
Azpikaldeko irudian ikusten duguna aldiz, ez da Nafarroako isurialde atlantikoan kokatutako pilona bat, “estazio” bat baizik. Irudia Baztango beste lagun bati erakutsita, argazkia Baztango Gallarifondako paraje ingurua delaren susmoa du. Horrela balitz, RENFEk 1956ko udaran ezarri zuen Iñarbegiko kablea liteke. Atzekaldean dakusagun baserrian 2021. urte honetan ere bertan iraungo duelakoan sinistu nahiko nuke. Kokapena identifikatu eta baieztatzeko balioko duen edozein informazio ongi etorria da, jakina.
EGUNERAKETA (2023-11-08): Argazkiaren 00 bertsioa da zuzena. Hainbat esfortzuren ondoren, gunea identifikatzea lortu dugu. Estazioaren atzekaldean agertzen den baserria Baztango lurretan kokatzen den Kantaneko Borda da eta Aritzakun-Amaiur artean eta Itzulegiko lepotik barrena ezarri zen kableari dagokio. Identifikazioa Juan Aleman, Ixabel Aleman, Miguel Esain, Ana Esain eta Juan Kruz Iriarterekin batera auzolanean atera dugu.
Jesús Lacasiak argazki hau Cazorlako parajeetan kokatua zegoela esan zidalakoan nengoen, baina Cazorlako Rufino Nietori bidalita, paisaia hau Cazorlakoa EZ dela baieztatu zidan. Horren aurrean eta irudia handituta, bina borda edo baserri (gezi gorriz nabarmendurik) ikusi daitezke. Honek, argazkia Nafarroako guneren batean aterata dagoela sinistarazten dit.
Irudiaren atzekaldean dakusagun mendikatea norbaitek ezagutuko al du?
Hau da dena eta ez da gutxi. Jesús Lacasia Funtsako beste hamaika argazki identifikatzeke geratzen dira baina identifikazio lana errazteko balioko luketen elementuren faltan, ez ditut igo. Nolanahi ere, eta NAOko arduradunengandik hasita, nire esker ona berretsi nahi dut hemen partekatu ditudan irudiak identifikatzeko beraien laguntza eta denbora eskaini duten/duzuen guztioi.
Gogoratu, ekarpenak egiteko azpikaldeko iruzkinen atala edo posta elektronikoa erabili dezakezue: kablegintza@gmail.com
Besarkada bana guztioi!
Urriaren 18an Ariben kokatua dagoen Aezkoako Batzarre Nagusiaren egoitzara gerturatu zirenek, “Iratiko Errekatzaileak eta Kablistak” dokumentalaren estreinaldiaz gozatzeko aukera izan zuten.
Dokumentala Nafarroako Gobernuaren babesa du eta XX. mendeko Nafarroako basogintzarekin estuki loturik egon diren -eta jada desagertu diren- lanabes eta jarduerak jasotzen dira: Barrankeadoreak eta kablistak.
Dokumentala Javier Goikoa orbaizetarra eta Martin Landa Otsagabiako kablista ohien aholkularitza jarraituz ekoiztu da eta bertan eta hainbat kontuen artean, kablegintzan jardun ziren basomutilek ezinbestean ezagutu behar zuten teknika bat erakusten da: kableen arteko loturak enpalmeen bidez egiteko teknika.
XXI. mende honetako ikuspuntutik begiratuta, kableen arteko enpalme fisikoa lortzea uxkeria teknologikoa dirudielarik, berauk egiteko abilezia menperatzea ezinbestekoa zuten XX. mende erdiko hamarkadetan Nafarroan lanean jardun ziren basomutil kablistentzat.
Erandio, Bizkaian kokatua dagoen Sociedad Franco Española de Cables XX. mendeko hego Euskal Herriko basogintzan erabiliko ziren altzairuzko kableen hornitzaile nagusia izan zen.
Basogintzan historikoki martxan izan ziren kableen luzerak anitzak izan ziren. Bai ehundaka metroetakoak, zein Erremendian Bixente Eskisabelek 1930-40ko hamarkadetan ustiatutako 14km.tako trikable sare ezaguneraino.
Azpikaldeko bina argazkietan, 2011n oraindik ere Orotz-Beteluko lurretan Erremendiako kable portantearen azken aztarnak ikusgai zeuden. (2013. urterako jada desagertu ziren.)
Erremendiako 14 km.tako trikable sarea adibide gisa hartuta, tamaina honetako kable sare honek zer adierazten digu? Bixente Eskisabelen aginduetara zeuden kablistak 14 km.ko luzera zuen kable zati bakarreko instalazioa gauzatu zutela?
Erandioko SFEk izan, agian izango zuen 14km.tako kable bobina bakarra ekoizteko gaitasun teknologikoa, baina horrela izango balitz ere, horrelako bobinatzarra Erandiotik Erremendiara kamioiz garraiatzeko ezinezkoa suertatuko zen. Zer esanik ez, basoan barrena horrelako karga izango zuen bobina bat maneiatzea.
Ohar bat aurrera jarraitu aurretik: Basogintzan erabiltzen zen trikablea, hiru kablez osatutako instalakuntza bat zen. “Portanteak” 35mm.tako diametroa zuen eta 28 mm.tako “retur”arekin batera, biak finkoak ziren. “Kurdinaren” kasuan aldiz, 16mm.tako diametroa zuen eta kargalekua eta deskargalekuaren artean zirkuitu itxi bat osatzen zuen eta berari lotzen ziren egurra eusten ziren karrilloak.
Ondorioz eta basoko kablisten lana errazte aldera, basogintzan erabiltzen ziren kableen luzerak Erandioko lantegitik neurri hauekin etortzen ziren: 35mm.tako kablea 800m.tako bobinetan. 28mm.tako kablea 1200m.ko bobinetan eta 16mm.tako kablea 1500m.ko bobinetan. Erremendiako adibidearekin jarraituz, 14km.tako instalazioa beharrezkoa bazen, beharrezko sekzioak beraien artean lotuz – enpalmatuz- gauzatzen ziren “portantea” eta “retur” kableak. Agerikoa den bezala, “kurdina” kablearen kasuan sekzio kopuru bikoitza zelarik beharrezkoa.
Altzairuzko kable bat hiruna zatiz osatuta dago: Kordoia, alanbrea eta ehun begetalez osatutako soka bat bere bihotzean. Kordoien eta alanbreen kopurua eta diametroak bezeroen beharren nahieran izan daitezkelarik.
Arestian aipatu bezala, kablistek ezinbestekoa zuten kable enpalmeak basoan egiten jakitea. Baina nola egiten ziren enpalme hauek orduko baliabide eskasekin? Eta enpalmeak egiterakoan, Erandiotik zetozen kable bobinak elkarrekin lotzeko egiten ziren soilik?
Bi kable elkarrekin lotzeko azalpen teorikoa SFEk 1965an publikaturiko katalogo komertzialean dugu ikusgai. Lehenik, lotu behar ziren bi zatien kordoiak 12 metroko luzeran askatu behar ziren.
Jarraian bi zatietako askatutako kordoiak elkarrekin batu behar ziren. Zati baten kordoiak uzten zuen espazioa beste zatiaren kordoiaren espazioarekin osatu behar zuen. Eta prozesu hau kable helikoidalaren kordoi guztiekin egin behar zen. Alanbreak ez ziren askatzen.
Bi zatietako kordoiak mugitu eta elkarrekin finkatzeko “espadinas” izeneko altzairuzko eskuzko herramintak erabiltzen ziren eta kablistari egoera fisiko ona eta lana tentuz egitea eskatzen zion: 35mm.tako kable portante batean enpalmea egiteko, bere kordoiak mugitzeko lan fisikoa itzela zen eta arriskutsua ere bai behatz bat galtzeko arriskua baitzegoen.
Kableak bi arrazoiengatik enpalmatu behar izaten ziren. Batetik, trikable instalakuntza berri bat egiterakoan beharrezko luzerako kableak lortzeko. Bestetik, trikable instalakuntza bat lanean ari zela kable bat puskatzea jasaten zituen kargak eta tentsioak gehiegizkoak zirelako. Puskatzen zena kable portantea bazen, kable horretatik zintzilik zeuden kargak lurrera erortzen ziren kablearekin batera. Triskantza latza izaten zen: Kargak karrilloetatik askatu beharra zegoen, karrilloak kabletatik, zatitutako kablea berriro enpalmatu… eta hau dena, eguzkipean, euripean, basoaren erdian, maldetan… nekez irudikatzen dugu 2019ko begiekin ze nolako lanak ziren hauek.
2018ko maiatzean eta enpalmeak egiteko teknika erakusteko asmoz, Otsagabiako Martin Landa kablista ohiak erakustaldi praktikoa egin zuen berarekin bildu ginen lagun batzuekin. Argazki eta bideotan, kableen enpalmearen prozesua nola egiten zen “usaina hartzeko” balio digu:
Egun horretan grabatutako bina bideo hauetan ere prozesuaren atal ezberdinak ikusteko aukera dugu. Bietan prozesuaren amaiera ageri zaigu. Lehenengoan, azkeneko kordoia kablearen barnean dagokion posizioan sartzen ari dira:
Bigarrengo bideoan aldiz, beste kordoi bat bere azkeneko posizioan sartzen ageri zaigu.
Kableak enpalmatzen amaitutakoan, loturaren puntuan ez zen igarri behar inongo marka, lodiera edo arrastorik. Hor zegoen teknika hau ondo egiten jakitearen garrantzia.
Rotaflex eta esmerilak iristear zeuden garaietan aizkoraz eta harri baten laguntzarekin mozten ziren kableak. Ez zegoen beste aukerarik. Goizean goiz babak eltzetik bapo gosalduta ezinbestean egin beharreko lanak!!
Jaso dezatela azalpen xume honekin Martin Landak, Jesus Mari Larrañetak, Eduardo Arrosagaraik, Severo Llopisek eta Javier Goikoak blog honen aitortza eskainitako erakustaldiagatik eta jakina, eguneroko jornala baldintza oso gogorretan irazten zuten Euskal Herriko basoetan lanean jardun ziren kablista guztiak. Eutsi goiari!
