Kategoriaren artxiboa: Azpiegiturak

Kablegintzan erabilitako tresneria anitza: Karriloak, danborrak, pipak, kableak, txirrikak…

Auzolan digitalerako gonbitea: Non zeuden kable hauek?

Utzi erantzuna

Nafarroako mendialdetan 1950-70 hamarkadetan ezarri ziren baso kableen kokapenak eta ezaugarriak irudikatzerakoan, Jesús Lacasiaren argazki bilduma ezinbesteko erreferentzia da. Hamarkada horien aurreko testigantza grafikoak aldiz, oso urriak dira.

Jesus berak bere heriotza gertatu aurretiko hilabate gutxitara, bere bilduma digitalizatzeko asmoz eskuzabal utzi zidan, baina utzitako argazkiak ez ziren bilduma osoa eta argazki gehienek kontesturik gabe nekez identifikatu zitezken. Jesus bera ere ez zen hirurogehi urtetan hainbeste aldatu ziren lekuak edo pertsonak identifikatzeko gai. Ondorioz, bere heriotzaren ondoren bere argazki bilduma gehiena txukun digitalizaturik esku artean banuen ere, ez nintzen irudi hauei kontestu historikoa edo espaziala emateko gai.

Duela pare bat urte Jesús Lacasiaren sendiak Nafarroako Artxibo Orokorrari egindako dohaintza eskuzabalari esker eta 2020ko udaran NEANeko (Nafarroako Errege Artxibo Nagusia) egoitzan egindako erakusketari esker, 2015. urtean erdipurdiz geratu zen bilduma osatzeko atea zabaldu zitzaidan.

NEANekin elkarlana

Arestian aipaturiko erakusketan, Nafarroko mendialdetakoak baino, Jaengo Cazorlari zegozkien irudiak zeudela jabetu nintzen. Akatsaren berri NEANeko teknikariei eman nielarik, horrelako akatsa gertatu izana erabat normala zen, Jesus Lacasia bera ere Cazorlako Vadillo Castrilen RENFEk zuen zerrategi eta formakuntza eskolan ibilitakoa baizen ta NEANeko teknikariek ezin zuten izan argazkien xehetasun guztien berri.

Akats horren berri NEANeko teknikariei eman nien eta argazkien katalogazioa osatzeko asmoz laguntza proposamena luzatu nien. Nire proposamena onartu zutelarik, 2020ko udazkena Lacasia Funtsa sailkatu, galdetu eta ikertzen buru belarri jardun naiz. Doakiela lerro hauen bidez lan honetan beraien denbora eta laguntza eskaini didaten NEANeko arduradunei, hamaika basozain eta ikerlariei zein lagun guztiei nire esker ona.

Berez, hilabete hauetan lortutakoaren emaitza abendua ezgeroztik jada Nafarroako Errege Artxibo Nagusiko arduradunen esku dago, baina Lacasia Funtsa %100 osatu gabe darrai, edo ez behintzat nik nahiko nuken osotasun mailarik gabe 🙂

Auzolan digitalerako deia

Hainbat eta hainbat argazki ezinezkoa da geografikoki kokatzea. Bakan batzuei baino ez da posible data zehatz bat ezartzea. Baina geografikoki kokatzea ezinezkoa zaidan argazkietan, hainbatek badute ezaugarri edo elementuren bat balekoa izan daitekena agertzen diren paisaiak kokatzeko garaian: Nafarroa zertxobait ezagutzen badut ere, badira hamaika txoko, batipat Kintoan eta Baztanen, ezezagunak zaizkidanak. Eta ahaztu ezin dezakegun xehetasun garrantzitsu bat: Paisaia hirurogehi urtetan asko aldatu da eta honek argazkien identifikazio lanei zailtasun punttua ematen die.

Auzolan digitalerako deialdi honen azken helburua, kokapenak identifikatzea litzake, jarrian ezagutza hau Nafarroako Errege Artxibo Nagusiaren eskuetan utzi eta funtsa ahal bezain hobekien osatua gera dadin.

Ekimen honetarako, identifikatzeko errazak izan dezaketen eta ezaugarri fisiko ezagunen bat izan ditzazketen (mendi kaxko bat, eraikin bat…) argazkiak blog honetara igo ditut. Argazkiak erosoki bisualizatzeko, argazkiak deskargatu ondoren zabaltzea aholkatzen dut. Irudi multzoak kokatu ditut lehenik, jarraian argazki solteak.

Zuen ekarpenak azpikaldean, iruzkinen atalean jarri ditzazkezue edo kablegintza@gmail.com helbidera bidali ditzazkezue. Egin ditzazkezuen ekarpenak aurretik eskertzea baino ez zait geratzen. Ekin dezaiogun.

RENFEko Jeep Willys eta langile ezezaguna

Bi argazkiz osaturik multzo honetan Jesús Lacasia bera lehenengo argazkian eta hiru langile ezezagun ikusi ditzazkegu. Data ezezaguna da. Kokapena uste dut Zaraitzuko paraje bat delakoan nago. Lehenengo argazkia Martín Landari erakutsiagatik, lekua ezaguna egiten bazitzaion ere, ez zen gai erabateko ziurtasunez kokatzeko. Eskubialdeko mendi kaxkoan pilona bat, “cabra” bat eta trikable baten kargarako plataforma bat ikusi ditzazkegu.

Jesus Lacasiaren Jeep Willysa
Jesús Lacasia RENFEko Jeep Willysarekin.
Langileak eta Jeep Willysa.
RENFEko langileak RENFEko Jeep Willys berberarekin. Langileen izenak ezezagunak dira.

EGUNERAKETA (2021-03-17): Argazkiak, Otsagabia eta Itzaltzu arteko mugan atera ziren, Onzolako erreka eta NA-2011 errepidearen ertzean. Plataforma ageri den mendi kaxkoa Itzaltzuko lurrak dira eta 2021. urte honetan basoak estalia dago. Informazioa Itzaltzuko “Kike” bizilagunak eskuratu zidan. Milesker!

JM-3 monokablea Kintoan

Bost argazkiz osaturiko multzo honetan, JM-3 modeloko “blondene” edo monokablearen estazio motor ezezagun baten kokapena dakusagu. 1970ko hamarkadaren hasieran Kintoako parajeren batean aterata daudela dirudi. Hau da ziur dakigun datu bakarra. Baso bidea bost argazkietan agertzen da. Langileak ezezagunak dira.

Plumadun kamioia
Kamioiaren garabiarekin enbor batekin ekinean.
Kintoako kokapen ezezaguna.
Baso lanak eta pista.
Kablearen motrizitate estazioa.
Estazio motorra, txabola eta pista.
Kintoako kokapen ezezaguna.
JM-3 monokablea argazkiaren eskubialdean estazio motorrerako bidean.
Kintoan JM-3 monokablearen deskargea.
JM-3 monokablearen deskargalekua. Estazio motorraren estalpea eta garabia pistaren aldamenean ikusi ditzazkegu.

Karramiztegiko kablea

Bi argazki multzo honetatik ez daukat inongo informaziorik. Lehenengoan, kokapen berberekoan diren bi argazki montatu ditut. Haranaren sakonean eta kolore gorriz, baserriak edo bordak diruditenak markatu ditut. Bigarren argazkia ere kokapen berbera da. Non? Auskalo.

Kable ezezaguna.
Egur karga kablean gora.
Pilona ezezaguna.
Haranaren azpikaldean bi baserri edo borda ikusi ditzazkegu.

EGUNERAKETA (2021-03-12): Argazkiak, Almandozeko San Blas Bentatik atera ziren, Karramiztegiko mendi kaxkoruntz begiratuz. Haran horren azpialdetik egun NA-121A errepidea pasatzen da. Informazioa Baztan-Bidasoako Basozaingoko basozain taldeko kideek eskuratu zidaten. Milesker guztioi!

EGUNERAKETA (2023-07-22): Kable honi dagokion planodun espedientea Mendi Zuzendaritzaren funtsean aurkitu dut eta 1954-1955 urteetan Olazagutiako Vda. de Echávarri zerrategiak ezarri zuen.

Suntsitutako kargalekua Kintoan

Jesús Lacasia Funtsaren argazki funtsetik, irudirik deigarrienak.

Berez hamalau argazkiz osaturiko multzo honetan, Kintoan kokatutako suntsitutako kargalekua dakusagu. Hala ere, gure helbururako balioko duten lau argazkirik aipagarrienak dakarzkit honatx.

Urtea ezezaguna da, baina 60ko hamarkadako hasiera edo erdikoak izango dira. Argazki multzo honekin, kokapena jakin nahiarekin batera, bertan agertzen diren langileen izenak lortuko bagenitu, pagotxa! Azkeneko hau zaila izango da Nafarroan Explotaciones Forestales RENFEk izan zituen langile gehienak Jaengo Cazorlako ingurukoak baiziren.

Plataformaren goikaldeko enbor eroria. Atzekaldean ikusten diren mendiak norbaitek kokatzerik ba al ditu?
Triskantza latza. Ikusi dezagun argazkiaren eskubialdean alkandora txuridun gizasemea, hurrengo argazkietan ere berriro ikusiko dugu.
Argazki honetan, lurrera eroritako kableari tiraka ikusten ditugu langileak. Aurreko argazkiko alkandora txuriko gizaseme berbera dakusagu. Erretzen ari delarik, argazki bat ateratzen ari da!! Zinez interesgarria da ikustea Jesús Lacasia ez zela argazkilari bakarra izan Kintoako paraje honetan. Hurrengo argazkietan gertutik ikusiko dugu.
Goikaldean ezkerretara, argazkilari ezezaguna. Aldi berean, ikusi dezagun langileen babeserako baliabideen gabezia: Arropa desegokia, eskularruen gabezia… eta idi parea.

Argazkilari ezezagunaren lehen planoa.

Xira batekin eta kaleko zapatekin jantzirik agertzea deigarria suertatzen zait. Kaleko arropekin jantzirik eta argazki kamera eskuan, RENFEko langile koadrilla honetakoa ez zela izango pentsarazten dit. Ikusi dezagun zigarroa behatz artean…

EGUNERAKETA (2021-03-17): Argazkiak ez ziren Kintoan hartu, “Legua Acotadan” baizik, Eugiko urtegiaren gainean. Argazkietan nabarmendutako gizasemea aldiz, Teófilo Sanesteban da, RENFEko arduradun bat. Informazioa JesúsMari Lacasiak baieztatu zidan. Milesker!

Haran ezezaguneko pilona 02

Bi argazkiz osaturiko multzo honetan, haran baten ondoa eta bertara iristen den kable baten ibilbidea ikusi ditzazkegu. Malerreka edo Baztango parajeren bat izango delaren susmoa dut, baina inongo ziurtasunik gabe.

Haranaren gaikaldeko kargalekua. Ze haran? Hor dago koxka.
Haranaren sakonean borda batzuk.

EGUNERAKETA (2024-09-19): Bi argazki hauek Karramiztegiko kableari dagozkie. Ibar horren azpitik gaur egun NA-121A errepidea igarotzen da. Kable honen azalpenak blogeko sarrera honetan aurkituko dituzu.

Lezetako kaskoa

Azpikaldeko bi argazkien identifikazioa Nafarroako Gobernuak Zubiriko bulegoan dituen basozainen bitartez iritsi zait. Argazkien eskubialdean agertzen den malda harritsua Lezetako kaskoa da. Bere tontorrean Espainiar eta Frantziar estatuak banatzen dituen 150. muga kokatzen da. Bi argazkiak hegoaldetik iparralderako noranzkoan, gutxi gora behera Beraskoaingo lepotik aterata daude. Milesker informazioa luzatzeagatik!!

Lezetako Kaskoa argazkiaren eskubialdean. Atzekaldeko mendiak Baxenafarroan daude.
Lezetako Kaskoaren malda harritsua eskubialdean dakusagu. Ezkerralderuntz Urepeleko baserriak ageri dira.

Pista eta pilona ezezagunak

Hemen eskuragarri jarri ditudan argazki multzoetatik, ziurrenik kokatzen zailena. Bi argazkiz osaturiko multzo bat da eta Jesúsek argazkiak ateratzeko 180º biratu zen. Non?

Pistaren amaieran pilona bat dakusagu.

EGUNERAKETA (2024-09-19): Bi argazki hauek Zintzurzelaiko kableari zerbitzu emateko ireki ziren. Belateko gainean hartuta daude. Zintzurzelaiko kableari buruzko informazio sakona blogean hemen duzu.

Argazki solteak

Legasako kablea

Argazkia positibo bat da eta bere alboan eta eskuz idatzita “Cable de Legasa, 1956” agertzen da. Legasako parajeren bat al da? Ez dakit. Baina argazkiaren atzekaldean zentral elektrikoa dirudien eraikin bat ageri da. Legasako mendietan ba al zen urte horietan horrelako eraikinik? Ez dakit.

Legasako kablea, 1956.
Legasako kablea, 1956.

EGUNERAKETA (2023-07-22): Argazkia, Almandozen kokatua dagoen San Blas Bentan atera zen. Kable honi zegokion espedientea Mendi Zuzendaritzako funtsean aurkitu dut eta 1954. urtean ezarri zen.

Egur karga bat… ¿Baztanen?

Argazki honen eskubialdean garo meta bat dakusagu. Horrek pentsarazten dit argazkia Nafarroako isurialde atlantikoko kokapenen batean hartua dela. Ez daukat beste erreferentziarik eta argazki bakarra da. Atzekaldean dakusagun mendi kaxkoak ez du nabarmenduko duen elementurik. Hau kokatzea zinez zaila da.

Zintzurzelaiko kablea

Pilona bat eta kargaleku bat erakusten dituen ikuspegi orokorra eta polita. Argazkiaren atzekaldean errepide baten alboko babesak ageri direla dirudi. Nafarroako isurialde atlantikoko guneren bat dela dirudi. Ez daukat informazio osagarririk.

EGUNERAKETA (2023-07-22): Belateko mendatearen alboan kokatzen zen ikusten dugun deskargalekua, zehazki Zintzurzelaiko parajean kokatzen zen basoaren ustiapena ateratzeko Olazagutiako Vda. de Echávarri enpresak 1954an ezarri zuen.

Jesús Lacasia eta Javier Bacaicoa RENFEren Land Roverarekin

Argazkiaren atzekaldean ikusten denagatik, Nafarroako isurialde atlantikoko guneren bat dirudi. Harrizko paretaren atzekaldean pilona bat ageri da. Ez daukat informazio osagarririk.
Ohar bat: Javier Bacaicoa RENFEk Iruñean zituen tailerretako mekaniko burua zen.

Haran ezezaguna 03

Jesús Lacasiak ez zituen kable azpiegiturak argazkietan jasotzen soilik, aldiz, azpiegitura horiek kokatzeko balioko zuten txokoenak ere bai. Bi argazkiz osaturiko konposizio honetan Nafarroako isurialde atlantikoko haran bat agertzen zaigu.

Langileen etxola 01

RENFEko langileek erabiltzen zituzten etxoletakoa. Ez Nafarroako eta ezta ere nire Cazorlako kontaktuak ez dira identifikatzeko gai izan.

Langileen etxola 02

Kokapen ezezagun batean kokatutako beste etxola bat. Cazorlako nire kontaktuak paraje horietakoa izango denik ez du uste. Nafarroa?

Pilonaren atzekaldeko mendiak

Irudiaren aurrekaldean ikusten duguna, pilona baten karrillo pare bat da. Pilonetatik karga pasatzerakoan karrillo hauetan ezartzen ziren kableak. Baina interesgarriena atzekaldean dakusagu, juxtu xamar agertzen den mendi kaxkoan. Argazkia asko handituz, Zurizako Alanoen traza duen mendia agertzen da. Argazkiaren originala paperean dago eta gogoratzen dudanagatik oso txikia da, bataz beste 6*6cm. ditu. Ez dut informazio osagarririk.

EGUNERAKETA (2023-07-22): Baztango lurretan kokatu zen Iñarbegiko kablea da hemen ikusten duguna. Kableari dagokion espedientea NEANko Mendi Zuzendaritzaren funtsean lokalizatuta daukat.

Kablista -balentziarrak??- deskargaleku batean

Nafarroako isurialde atlantikokoa dirudien deskargaleku baten ikuspegi orokorra dugu hemen. Argi argazki honen xehetasun deigarri batekin. Plataformaren gainean agertzen diren bi kablelariak balentziarrak diruditen lastozko txanoak jantzirik dituzte. Intxaurrondo edo gaztainondo horren atzekaldean agertzen den baserria, zutik dirau 2021. urte honetan?

EGUNERAKETA (2023-10-30): Hemen ikusten dugun plataforma eta langileak Erratzuko lurretan amaitzen zen Urritzateko kablearen deskargalekuarenak ziren. Kable hau Gregorio Iraola enpresaburuak 1954. urtean ustiatu zuen. Argazkiaren atzekaldean agertzen den baserria, Martikoten Borda da eta egun turismora bideratutako landa etxe bat da.

¿Xuringoa, Auritz-Burguete?

Garraldako Joxe Etxegoienek argazki hau Auritz-Burgueteko Xuringoa parajea izan daitekela uste du baina erabateko ziurtasunik gabe. Irudiaren eskubialdean mendi baten silueta ageri da eta akaso honek pistaren bat eman dezake…

Baztango estazio bat?

Argazki hau ez da NEANko Lacasia Funtsakoa eta ezta ere Lacasia sendikoa baina Cazorlatik Rufino Nieto Ojedaren eskutik jaso nuen eta Jaengo ikerlariak esan didanagatik, RENFEk Cazorlako Vadillo-Castril kapazitazio zentroan formakuntzarako materiale gisa erabiltzen ziren diapositibetako bat da. Kapazitazio eskola horretan irakaskuntzako materiale gisa erabiltzen ziren hainbat argazki Jesús Lacasia berak hartutako diapositibak ziren eta hainbat urtez abandonaturik egon ostean galdu omen ziren. Rufinok esan zidan argazki hau salbatu zen bakanetakoa zela.

Ohar garrantzitsu bat. Irudi hau diapositiba bat izanik, bere identifikazioari zailtasun gehigarria lotzen zaio: bere ardatz bertikalarekiko bere orientazio egokia jakitean alegia.

Azpikaldeko irudian ikusten duguna aldiz, ez da Nafarroako isurialde atlantikoan kokatutako pilona bat, “estazio” bat baizik. Irudia Baztango beste lagun bati erakutsita, argazkia Baztango Gallarifondako paraje ingurua delaren susmoa du. Horrela balitz, RENFEk 1956ko udaran ezarri zuen Iñarbegiko kablea liteke. Atzekaldean dakusagun baserrian 2021. urte honetan ere bertan iraungo duelakoan sinistu nahiko nuke. Kokapena identifikatu eta baieztatzeko balioko duen edozein informazio ongi etorria da, jakina.

00 Bertsioa: Rufino Nieto Ojedarengandik jasotako bertsioa.
01 bertsioa: Ardatz bertikala erreferentzi gisa hartuta egindako bertsioa. Bien artean, zein da bertsio egokia?

EGUNERAKETA (2023-11-08): Argazkiaren 00 bertsioa da zuzena. Hainbat esfortzuren ondoren, gunea identifikatzea lortu dugu. Estazioaren atzekaldean agertzen den baserria Baztango lurretan kokatzen den Kantaneko Borda da eta Aritzakun-Amaiur artean eta Itzulegiko lepotik barrena ezarri zen kableari dagokio. Identifikazioa Juan Aleman, Ixabel Aleman, Miguel Esain, Ana Esain eta Juan Kruz Iriarterekin batera auzolanean atera dugu.

Kargaleku ezezaguna

Jesús Lacasiak argazki hau Cazorlako parajeetan kokatua zegoela esan zidalakoan nengoen, baina Cazorlako Rufino Nietori bidalita, paisaia hau Cazorlakoa EZ dela baieztatu zidan. Horren aurrean eta irudia handituta, bina borda edo baserri (gezi gorriz nabarmendurik) ikusi daitezke. Honek, argazkia Nafarroako guneren batean aterata dagoela sinistarazten dit.

Irudiaren atzekaldean dakusagun mendikatea norbaitek ezagutuko al du?

Hau da dena eta ez da gutxi. Jesús Lacasia Funtsako beste hamaika argazki identifikatzeke geratzen dira baina identifikazio lana errazteko balioko luketen elementuren faltan, ez ditut igo. Nolanahi ere, eta NAOko arduradunengandik hasita, nire esker ona berretsi nahi dut hemen partekatu ditudan irudiak identifikatzeko beraien laguntza eta denbora eskaini duten/duzuen guztioi.

Gogoratu, ekarpenak egiteko azpikaldeko iruzkinen atala edo posta elektronikoa erabili dezakezue: kablegintza@gmail.com

Besarkada bana guztioi!

Kable enpalmeak: Kablistentzat oinarrizko ezagutza

Utzi erantzuna

Urriaren 18an Ariben kokatua dagoen Aezkoako Batzarre Nagusiaren egoitzara gerturatu zirenek, “Iratiko Errekatzaileak eta Kablistak” dokumentalaren estreinaldiaz gozatzeko aukera izan zuten.

Dokumentala Nafarroako Gobernuaren babesa du eta XX. mendeko Nafarroako basogintzarekin estuki loturik egon diren -eta jada desagertu diren- lanabes eta jarduerak jasotzen dira: Barrankeadoreak eta kablistak.

Dokumentala Javier Goikoa orbaizetarra eta Martin Landa Otsagabiako kablista ohien aholkularitza jarraituz ekoiztu da eta bertan eta hainbat kontuen artean, kablegintzan jardun ziren basomutilek ezinbestean ezagutu behar zuten teknika bat erakusten da: kableen arteko loturak enpalmeen bidez egiteko teknika.

XXI. mende honetako ikuspuntutik begiratuta, kableen arteko enpalme fisikoa lortzea uxkeria teknologikoa dirudielarik, berauk egiteko abilezia menperatzea ezinbestekoa zuten XX. mende erdiko hamarkadetan Nafarroan lanean jardun ziren basomutil kablistentzat.

Sociedad Franco Española de Cables (SFE)

Erandio, Bizkaian kokatua dagoen Sociedad Franco Española de Cables XX. mendeko hego Euskal Herriko basogintzan erabiliko ziren altzairuzko kableen hornitzaile nagusia izan zen.

Basogintzan historikoki martxan izan ziren kableen luzerak anitzak izan ziren. Bai ehundaka metroetakoak, zein Erremendian Bixente Eskisabelek 1930-40ko hamarkadetan ustiatutako 14km.tako trikable sare ezaguneraino.

Azpikaldeko bina argazkietan, 2011n oraindik ere Orotz-Beteluko lurretan Erremendiako kable portantearen azken aztarnak ikusgai zeuden. (2013. urterako jada desagertu ziren.)

  • Erremendiako_kablea_02
    Erremendiako trikablearen 35mm.tako diametroko kable “portantearen” ondarrak.
  • Erremendiako_kablea_01
    Erremendiako kablearen ondarrak 2011. urtean Orotz-Beteluko herrian zuen deskargalekutik gertu.

Erremendiako 14 km.tako trikable sarea adibide gisa hartuta, tamaina honetako kable sare honek zer adierazten digu? Bixente Eskisabelen aginduetara zeuden kablistak 14 km.ko luzera zuen kable zati bakarreko instalazioa gauzatu zutela?

Erandioko SFEk izan, agian izango zuen 14km.tako kable bobina bakarra ekoizteko gaitasun teknologikoa, baina horrela izango balitz ere, horrelako bobinatzarra Erandiotik Erremendiara kamioiz garraiatzeko ezinezkoa suertatuko zen. Zer esanik ez, basoan barrena horrelako karga izango zuen bobina bat maneiatzea.

Ohar bat aurrera jarraitu aurretik: Basogintzan erabiltzen zen trikablea, hiru kablez osatutako instalakuntza bat zen. “Portanteak” 35mm.tako diametroa zuen eta 28 mm.tako “retur”arekin batera, biak finkoak ziren. “Kurdinaren” kasuan aldiz, 16mm.tako diametroa zuen eta kargalekua eta deskargalekuaren artean zirkuitu itxi bat osatzen zuen eta berari lotzen ziren egurra eusten ziren karrilloak.

Ondorioz eta basoko kablisten lana errazte aldera, basogintzan erabiltzen ziren kableen luzerak Erandioko lantegitik neurri hauekin etortzen ziren: 35mm.tako kablea 800m.tako bobinetan. 28mm.tako kablea 1200m.ko bobinetan eta 16mm.tako kablea 1500m.ko bobinetan. Erremendiako adibidearekin jarraituz, 14km.tako instalazioa beharrezkoa bazen, beharrezko sekzioak beraien artean lotuz – enpalmatuz- gauzatzen ziren “portantea” eta “retur” kableak. Agerikoa den bezala, “kurdina” kablearen kasuan sekzio kopuru bikoitza zelarik beharrezkoa.

Azalpen teorikoa SFEren 1965eko katalogoan

Altzairuzko kableak hiru zati ditu: Bihotza, kordoia eta alanbrea.

Altzairuzko kable bat hiruna zatiz osatuta dago: Kordoia, alanbrea eta ehun begetalez osatutako soka bat bere bihotzean. Kordoien eta alanbreen kopurua eta diametroak bezeroen beharren nahieran izan daitezkelarik.

Arestian aipatu bezala, kablistek ezinbestekoa zuten kable enpalmeak basoan egiten jakitea. Baina nola egiten ziren enpalme hauek orduko baliabide eskasekin? Eta enpalmeak egiterakoan, Erandiotik zetozen kable bobinak elkarrekin lotzeko egiten ziren soilik?

Bi kable elkarrekin lotzeko azalpen teorikoa SFEk 1965an publikaturiko katalogo komertzialean dugu ikusgai. Lehenik, lotu behar ziren bi zatien kordoiak 12 metroko luzeran askatu behar ziren.

A kableko a-b distantzia eta B kableko c-d distantzia 10-12 metroetakoa izaten zen bataz beste.

Jarraian bi zatietako askatutako kordoiak elkarrekin batu behar ziren. Zati baten kordoiak uzten zuen espazioa beste zatiaren kordoiaren espazioarekin osatu behar zuen. Eta prozesu hau kable helikoidalaren kordoi guztiekin egin behar zen. Alanbreak ez ziren askatzen.

Bi muturretako kordoiak askatzen ziren.
Kablistari indar fisiko handia eskatzen zion kableak enpalmatzeko lana.
SFEren katalogoan ere espadinen erabilera agertzen zaigu.

Bi zatietako kordoiak mugitu eta elkarrekin finkatzeko “espadinas” izeneko altzairuzko eskuzko herramintak erabiltzen ziren eta kablistari egoera fisiko ona eta lana tentuz egitea eskatzen zion: 35mm.tako kable portante batean enpalmea egiteko, bere kordoiak mugitzeko lan fisikoa itzela zen eta arriskutsua ere bai behatz bat galtzeko arriskua baitzegoen.

Kable enpalmeak egiteko erabiltzen ziren espadinak.

Kableak bi arrazoiengatik enpalmatu behar izaten ziren. Batetik, trikable instalakuntza berri bat egiterakoan beharrezko luzerako kableak lortzeko. Bestetik, trikable instalakuntza bat lanean ari zela kable bat puskatzea jasaten zituen kargak eta tentsioak gehiegizkoak zirelako. Puskatzen zena kable portantea bazen, kable horretatik zintzilik zeuden kargak lurrera erortzen ziren kablearekin batera. Triskantza latza izaten zen: Kargak karrilloetatik askatu beharra zegoen, karrilloak kabletatik, zatitutako kablea berriro enpalmatu… eta hau dena, eguzkipean, euripean, basoaren erdian, maldetan… nekez irudikatzen dugu 2019ko begiekin ze nolako lanak ziren hauek.

Martin Landa: 83 urteko trebetasuna behatzetan

2018ko maiatzean eta enpalmeak egiteko teknika erakusteko asmoz, Otsagabiako Martin Landa kablista ohiak erakustaldi praktikoa egin zuen berarekin bildu ginen lagun batzuekin. Argazki eta bideotan, kableen enpalmearen prozesua nola egiten zen “usaina hartzeko” balio digu:

  • Martin Landa.
  • Kordoiak zabaltzen.
  • Kordoiak zabaltzen espadinen laguntzarekin.
  • Kordoiari lekua bilatzen.
  • Kordoiak zabaltzen espadinen laguntzarekin.
  • Kordoiak zabaltzen espadinen laguntzarekin.
  • Kordoiari lekua bilatzen.

Egun horretan grabatutako bina bideo hauetan ere prozesuaren atal ezberdinak ikusteko aukera dugu. Bietan prozesuaren amaiera ageri zaigu. Lehenengoan, azkeneko kordoia kablearen barnean dagokion posizioan sartzen ari dira:

Bigarrengo bideoan aldiz, beste kordoi bat bere azkeneko posizioan sartzen ageri zaigu.

Kableak enpalmatzen amaitutakoan, loturaren puntuan ez zen igarri behar inongo marka, lodiera edo arrastorik. Hor zegoen teknika hau ondo egiten jakitearen garrantzia.

Eta kablea mozteko??

Rotaflex eta esmerilak iristear zeuden garaietan aizkoraz eta harri baten laguntzarekin mozten ziren kableak. Ez zegoen beste aukerarik. Goizean goiz babak eltzetik bapo gosalduta ezinbestean egin beharreko lanak!!

Altzairuzko kablea aizkoraz eta harri baten laguntzarekin nola mozten zen Javier Goikoaren erakustaldia.

Jaso dezatela azalpen xume honekin Martin Landak, Jesus Mari Larrañetak, Eduardo Arrosagaraik, Severo Llopisek eta Javier Goikoak blog honen aitortza eskainitako erakustaldiagatik eta jakina, eguneroko jornala baldintza oso gogorretan irazten zuten Euskal Herriko basoetan lanean jardun ziren kablista guztiak. Eutsi goiari!

Barbenutatik Pagasarrirat ta Gernika tartean.

Utzi erantzuna

Egur kableen erabileraz gehiago jakiteko asmoz 2018ko abuztuan Huescako lurretara egindako bi egunetako bisitak helburu bikoitza izan zuen.

Batetik, Villalanguatik gertu dagoen Finca Rompesacos ezagutuko duen jende nagusiak gure aitona Bixente Eskisabelen berririk bazuen argitzea. Horren berri aurreko artikulu honetan eman nuen.

Bestetik, Sabiñanigotik gertu dagoen Barbenuta herrixkako plazan egur kablegintzan erabilitako tresneria erakusgai zegoelaren berri Esmemoriaus bloga kudeatzen duen Carlos Tarazona ikerlariaren eskutik jaso nuelarik, Barbenutara egindako txangoa eta horretatik lortutako informazio gehigarria ikusiko dugu.

Barbenutako kablea

Barbenuta Biescas herriko auzo txiki bat delarik,  badu kablegintzaren ikuspegitik erakargarria egiten duen bereizgarri oso interesgarri bat.

Barbenutako baso batean XX. mendeko 50eko hamarkadan ezarri zen egur kable bakarraren ondarrak Casa Balbarroseko Ramonek duela urte batzuk bere traktorearekin jasotzeko lana hartu zuen eta bildutako elementuak guztiak erabiliz erakusgai jarri zituzten herriko plazan. Honatx:

Barbenutako plazan kablegintzan erabilitako hainbat elementu ikusgai 2018ko abuztuan.

Tren trabiesa batzuekin egindako panelean erakusgai jarri dituzten hainbat elementu ikusi ditzazkegu: Bolante bat, pipa, karrilloa… luzaroan iraungo al dute bertan? Eskubiko panelean aldiz, egur kableei buruzko informazio orokorra besterik ez.

Zallatik Barbenutaraino espreski joan nintzela herriko plazan zeuden emakume edadetuei azaldu nienean zur eta lur utzi nituela daitort 🙂

Herriko bizilagun nagusiak plazan solasean aurkitzea zorte latza izan zen gertuko informazioa lortzeko asmoan.

Aipatu zidatenez, Barbenutan lanean egon zen kable bakarra 1957. urtean “euskaldun” batzuek instalatu omen zuten. Hainbat testiguk ziurtatu zidatenez, Huescako egur kableen montajeak XX. mendeko erdialdean kablelari euskaldunak egiten omen zituzten soilik. Beraiek ekarri zuten altzairuzko kablearen teknologiaren ezagutza Huescako lurretara.

“Pues mi padre era de Gernika y trabajó en el cable”

Plazan bildutako Lourdesek horrela bota zidanean Zallatik egindako txangoari ezusteko etekina aterako nion traza hartu nuen.

Lourdesen hitzetan, Lucio Ansotegi bere aita “Gernikako Sakone baserrian” jaiotako semea izan zen eta Huesca aldean basogintzan jardun zen. Aidanez, Huescako basoetara 1950. hamarkadan lanera joandakoa eta Barbenutako alkatearen alabarekin ezkonduta bertan geratu zen bizitzen.

Barbenutako kablean Lucio Ansotegi gernikarrak bere gainean zuen kable honetako langile koadrillen ardura: itzainak, kablistak, mandozainak… eta guzti horien artean Barbenutako hainbat seme.

Kablearen nondik norakoak

Barbenutako kablean lanean ibilitako testiguen hitzetan, kablea hau 1956-57 urteetan martxan izan zen eta Sabiñanigoko zerrategirako pinua ateratzeko erabili zen. Bertako biztanleak itzain gisa jardun ziren, kablearen ezarpena eta desmontatzea aldiz, “euskaldunek” egin zuten. Ez zuten kableari buruzko informazio osagarririk.

Azpikaldean eta A serieko Hegaldi Amerikarraren airetiko argazkian kablearentzako basoan zehar irekitako “kalea”, kargalekua Barbenutako basoan eta Orós Bajoko deskargalekuak ikusi ditzazkegu. Sakatu irudian bere neurri osoan ikusteko.

Barbenutako kablearen ibilbidea. 1957ko abuztua. Argazkia: © IGN.es

Kable berbera Google Mapsen:

Lourdesek emandako informazioarekin eta Lucio Ansoteguiren informazio gehigarria bilatzeko asmoz, irailean Gernikara jo nuen eta Sakone baserria Muruetan eta ez Gernikan dagoela aurkituta, Sakone baserrian bizi eta Lucio Ansotegiren sendiko Maria Asunek Bilbon bizi den Jesus Mari Murelaga bere lehengusuraino iritsi nintzen.

Sakone baserria, Murueta. Lucio Ansotegi kablelariaren jaiotetxea. 2018ko iraila.

Gure ikerketarekin harremana izango duen bere osabari buruzko informazio osagarriren faltan -pena- Pagasarriko magaletan lanean erabili zen eta niretzako ezezaguna zen kable baten berri zuen lagun batekin harremanetan jarri ninduen Jesus Marik.

Urkiduko basoko kablea

XX. mende hasierako hamarkadetan Pagasarriko magaletan eta Bilboko lurretan dagoen Urkiduko basoan ere  baserriko lanetarako erabilitako kable baten berri eman zidan Seberetxeko semea den Joxe Moja Iturrizarrek.

[Huescako kable baten bidez Bilboko Seberetxe auzoraino iritsi garelarik, Seberetxe Bilbon euskararen berezko euskalkia gorde duen azkeneko auzoetakoa da. Bertako euskalkiak Arrigorriagakoarekin harremana handia du eta egun, 2019 urtean, tamalez desagertzeko bidean da. Argiako artikulu honetan auzoaren inguruko hainbat historio interesgarri aipatzen dira.]

Baina jarrai dezagun gure kableen gaiarekin.

Joxe Moja Iturrizar, Bilboko Seberetxe auzoko bizilaguna. Bere atzean Urkiduko basoa. 2018ko azaroa.

Joxe Mojaren hitzetan kable hau Urkiduko basotik Seberetxe auzoko Gorostegi parajeraino iristen zen eta garoa, otea eta belarra garraiatzeko erabiltzen zen. Bere erabilera Ataun edo Araitz bailaretako kableen parekoa zen beraz: ez zen egur kablea.

Kablea motza zen, 1200m.ko bataz besteko luzera zuen eta agerikoa den bezala A eta B serietako Hegaldi Amerikanoen ortoargazkietan ez da inongo ibilbiderik ageri.

Hala ere, Joxe Mojak emandako informazioarekin, kable honen bataz besteko ibilbidea hemen ikusi dezakegu:

Kable hau ezarri zen urte zehatza ez daki Joxek baina 1936ko gerra aurrekoa dela ziur da.

Informazio osagarriren faltan, Bizkaiko Foru Artxiboan informazio osagarria -instalazio baimenak eta planoak batipat- izango direla sinistu nahiko nuke. Honekin ere beste lan ildo bat irekitzen zaigularik, aurkitzen dudanarekin hemen emango dut horren berri, jakina.

Esker ona

Artikulu hau idazteko hainbat lagunen ezinbesteko laguntza izan dudalarik berauek aipatzea gizalegezkoa deritzot. Ezagutu ditzagun:

  • Barbenutan: Lourdes Ansotegi, Rosa Pardo Ezquerra, eta Amado Orús Puértolas, besteren artean.
  • Olivanen: Carlos Tarazona.
  • Muruetan: Maria Asun.
  • Bilbon: Jesus Mari Murelaga Ansotegi eta Joxe Moja Iturrizar.

Milesker guztiei!

Ziordia-Olazti egur kablearen nondik norakoak

Utzi erantzuna

Jesús Lacasia zenak Explotaciones Forestales RENFEren Nafarroako arloaren nagusi gisa jardun zeneko argazki bilduma digitalizatu nedin 2015eko udaran utzi zidan. Jesús, urte bereko urrian joan zitzaigun.

Utzi zizkidan argazki gehienak Nafarroako mendietako kokapen ezezagunetan hartutakoak direlarik, berauk nongoak diren jakin nahian ezinean nabil. Hala ere, zenbaitzutan argazki hauek lokalizatzea lortzen dut. Blogeko gaurko sarreran horietako bat dakart.

Jesús Lacasiak utzitako argazkien artean, “Ziordia, 1956” izenburuko bosna argazkiko sorta bat dago. Hauetxek:

Ziordia-Altsasuko egur kablea

Ziordia-Altsasuko egur kablea. Jatorria: © Jesús Lacasia 1956

Egur karga bat agertzen den argazkiaren atzekaldean Beriain nekez ageri delarik, ez nintzen gai hau eta serie berekoak tajuz eta zuzen geokokatzeko.

Duela aste pare bat serie honetako egur kargaren argazkia non hartua zegoen -gutxi gora behera- Google Earthen laguntzarekin lortu nuen.

Argazkiaren azpikaldean Irun-Madril trenbidea ageri dela ohartu nintzen eta atzekaldean ageri zen herria ez zen Ziordia, Altsasu baizik!

Erabateko ziurtasuna lortze aldera, SITNAko 1956-1957 urteetako ortoargazki historikoak errepasatuta… ez zen ageri. Redios.

Baina kontuz. EAE eta Nafarroa arteko muga bertan dagoelarik, GeoEuskadi Bisoreko 1956ko ortoargazki historikoan kable honen ibilbidea agertu zitzaidan!

Hau gauza oso kuriosoa da, 1956ko hegaldi berbera SITNAn ez, baina GeoEuskadi Bisorean bai agertzearena. Urte berekoak, baina data ezberdinekoak izango dira ziurrenik.

Nola edo hala, kablearen kokapen zehatza hemen ikusi dezakezue:

RENFEko egur kablearen ibilbidea. Sakatu bere gainean handiago ikusteko. Jatorria: © GeoEuskadi Bisorea.

Google MyMaps erabilita horrela ikusten da:

Altzaniako kable bakarra

Zaraitzun, Aralar edo Kintoan makina bat dira ezarri ziren egur kableak. Altzanian ere erabiliko ziren baina ez eskala hain handian.

Gaurkoa Altzanian ziurtasunez identifikatuta daukadan kable bakarra da, berez, kable laburra zen, 1610m. baino ez eta “Ziordia-Olazti” bataiatu badut ere, honek ez du esan nahi bi herriak lotzen zituenik, bi herrien arteko udal lurretan kokatua zegoela baizik.

Jesus Lacasiaren bildumakoa izanda, Explotaciones Forestales RENFEk ezarri zuela ziurtatu dezaket. Kable honen berezitasun gehiagoren berri izateko AGN-NAOn bere espedientea aurkitu beharko nuke, baina lan hori beste baterako utzi beharko dugu.