Euskal Herriko eremu geografikoan ezarri ziren aireko kableen inbentariatzea gauzatzerakoan, Nafarroako basoetan ezarri zirenak instalaturikoen gehiengoa izan zirela nabarmentzekoa da. Euskal Herriko beste guneetan, Bizkaiko Karrantzako Lanzas Agudas auzotik, Xiberuko Santa Graziraino, aireko kableak ere ezarri ziren, bainan inondik inora Nafarroan ezarri ziren kopuruan.
Lourdes Altuna ikerlariak bere Kablea Ataunen, lanean irekitako bideari jarraituz, ni ere gauzatzen ari naizen inbentariatzea eskura dagoen informazioarekin ahalik eta fitxa osatuena lortzen saiatzen jardunean nabil. Horretarako eta zehazki Nafarroako kableen adibide jarraituz, osaketa lanak iturri hauetatik edaten du:
- …Nafarroako Foru Diputazio ohiaren Mendi Zuzendaritzaren funtsean gordetzen diren espedienteak: Funtsa NEANan gordetzen da ta lan honen guztiaren oinarria da.
- …SITNA, IDENA, GeoEuskadi bisorea, IGNFren Remonter les Temps tresna eta CNIGen fototeka digitala: kable baten ibilbidea espazialki zehazteko ezinbestekoa da hauen kontsulta.
- …Jesús Lacasia funtsaren argazkiak: Kokapenak erabateko zehaztasunarekin kokatzea ahalbideratzen du, baldin eta argazkia identifikatua dagoen…
- …protagonisten ahozko testigantzak: Artxiboetan gordetzen ez diren bizipenak eta anekdotak jasotzeko aukera interesgarria izaten da.
Zerrendatzen ditudan jatorri horietako bakoitzetik lortzen dudan informazioa gurutzatzeak aukera ematen dit kable baten kokapena modu -nahiko- zehatz batean kokatzeko. Jakina, beti ez da posible ekimen horretan lagunduko duten lau jatorri horiek lortzea, baina espediente bat eta ortoargazki bat eskura baditugu, posible da hori lortzea eta positiboki identifikatutako instalazioen taldera gehitzea.
Baina sar gaitezen post honen muinera: Kable bati buruzko informazio guztia jaso ondoren, ze “itxura” du fitxa batek? Galdera honi erantzuteko, aireko kable instalakuntza zehatz bati buruz jaso dudan informazioa guztia -aurrekari gisa balioko ez duelarik 😉 – ikusiko dugu.
Baztango instalakuntza zehatz hau hautatzen dut, bere identifikazioa osatzeko lau baldintzetatik hiru betetzen baidira: Espediente administratiboa badago, IDENAn beraien ibilbideak ikusten dira eta Lacasia argazki funtsean beraien argazkian jasotzen dira.
Fitxa
04 1182/1954. Belateko bi kableak: Zintzurzelai eta Karramiztegi. Vda. de Echávarri.
1954ko espediente hau Olazagutiako Vda. de Echávarri enpresak Mendi Zuzendaritzari Belateko San Blasko Bentaren inguruan aireko bina kable aldi berean instalatzeko eskaera jasotzen du. 04 zenbakia neronen antolaketarako jarri diot: Baztanen zuzenki identifikaturiko laugarren instalakuntzari dagokio. Tipografia etzana erabiliz agertzen diren oharrak, blogeko post honetarako erabili ditut soilik, behin betiko fitxan ez lirateke agertuko. Kableen izenen inguruan, espedientean eta planoetan “Chinchur” eta “Carramistegui” gisa agertzen dira. Agerikoa den bezala, euskarazko toponimiaren gaztelerazko deformazio traketsa dira eta nire lanaren irizpide orokor gisa, bi izenak Nafarroako Toponimia Ofizialean jasotzen diren bezala erabili ditut, kaso honetarako Zintzurzelai eta Karramiztegi. Izen bakoitzaren gainean sakatuta, beraien kokapenetara joango zara.
- Ibarra edo eskualdea: Baztan-Bidasoa. (Neronek sorturiko zatidura administratiboa).
- Herria edo kontzejua: Baztan. (Ídem).
| kokapena ETA koordenadak. UTM 30N ETRS89 | |
|---|---|
| Karramiztegiko kablea (A) | |
| Kargalekua: Karramiztegiko maldako gune bat. | X: 612104 Y: 4768878 |
| Deskargalekua: San Blas Bentaren aldamenean. | X: 612919 Y: 4769351 |
| Zintzurzelaiko kablea (B) | |
| Kargalekua: Karramiztegi eta Zintzurzelai tartean kokatzen den Goldaburun. | X: 612248 Y: 4768297 |
| Deskargalekua: Belateko mendatetik hurbil kokatzen den Bentako Belagian. | X: 612821 Y: 4767310 |
- Luzera:Karramiztegiko A kableak, 972 m. Zintzurzelaiko B kableak, 1170m. (Kargalekuetatik, deskargalekuetaraino IDENAn neurtzen diren distantziei dagozkie).
- Tipologia: Trikablea. Bi kableen kasuan, aipatzekoa da beraien norabidea ibarraren sakonetik bere gaikaldera zela, Karramiztegiko kablearen kasuan San Blasko Bentaraino eta Zintzurko kablearen kasuan ia NA-1210 errepideraino.
- Pilona kopurua: Karramiztegiko kablearen kasuan, bi pilona eta “cabra” bat.
- Instalakuntzaren urtea: 1954ko udara-udazkena.
- Kablelariak: —. (Espedienteetan ez dira agertzen instalazioetan lan egin zuten gizonen izenak, baina kasu gutxi batzuetan beste kableen espedienteetatik lortu ahal izan dut informazio hori. Horregatik, egoki ikusi dut epigrafe hau sartzea).
- Sustatzailea: Vda. de Echávarri. (Baso aprobetxamenduaren ustiatzailea izan ziteken, kasu honetan bezala; edo instalakuntza gauzatzeko espreski azpikontrataturiko beste enpresa bat izan ziteken).
- Ortoargazkia: 1957-07-31, B serieko hegaldi amerikarra, IDENA (Kablearen ibilbidea lehenengoz ikusi daiteken hegaldiaren datari dagokio).
- Irudiak: Jesús Lacasia argazki funtsak Karramiztegiko kablearen launa argazki dituen bezala, Zintzurzelaiko deskargalekuaren argazki bat ere badago. (Epigrafe hau betetzea ez da ohikoa izaten, baina gertatzen denean, kokaturiko argazkia Flickr atariko Kablegintza profilera igotzen dut atari honetan argazkia mapa batean geokokatuta gordetzeko aukera ematen bait dit).
- Informazio administratiboa: NEAN, NFD Funtsa, Mendi Zuzendaritza, 96278 kutxa, 1182/1954 exp. (Espedientearen signatura. Instalakuntza honen xehetasunak bertatik bertara NEANan kontsultatu nahiko bazenitu, badakizu non kuxkuxeatu beharko duzun). Ez horregatik 😉
- Deskribapena eta oharrak: Espediente honetan Belateko mendatearen inguruan ezarri ziren aireko bi kableen instalakuntzaren baimen eskaera jasotzen da. 1954ko abuztuaren 20ko datarekin, Baztango Alkate zen Gerardo Plaza Aurquíak[1] Mendi Zuzendaritzari instalakuntza gauzatzeko baimena eskatu zion: «…para la saca de 5.240 hayas de los montes de Carramiztegui y Chinchur (Velate)», 1955ko urtarrilaren 14an horretarako baimena jaso zuelarik. Espedienteak jasotzen dituen planoetan, Karramiztegiko kablea (A) deitura duelarik, Zintzurzelaikoa (B) deitzen da. IDENAn ikusgai dagoen 1957-07-31 datako ortoargazkian, Zintzurzelaiko kablearentzako basoan irekitako kalea nabari da. Kable honen deskargalekua NA-1210 errepideko albo batetik ireki zuten pista batetaraino iristen zen. Karramiztegiko kablearen kasuan aldiz, ibilbidea zuhaitzik gabeko soilgune batetik igarotzen zenez, ez da inongo ibilbiderik ageri San Blas Bentaraino. Espedienteak bi instalakuntzen xehetasunak jasotzen dituen eta zuzenki proiektaturiko bina plano ditu bere baitan. (Epigrafe honetan, kable instalakuntzari buruz dudan informazioa eta xehetasunak ematen ditut).
[1] Gerardo Plaza Aurquía alkateak, arkitekto gisa jardun zen bere ibilbide profesionalean eta hainbat eraikin diseinatu zituen, hala nola Ilarregiko eskolak, Larraintzarko Udaletxea edo Almandozko eliza. Plaza, gainera, prokuradore izan zen Gorteetan eta foru diputatu XX. mendeko 50eko hamarkadan, baita Baztan Ibarreko alkate ere, 1959ko ekainean hil zenean. Diario de Navarra, 30. orria, 15-11-2013.
Irudiak
Lacasia funtsa, aireko kableen instalakuntzak kokatzeko eta identifikatzeko eskura daukagun baliabide nagusia da. Nolanahi ere, hainbat kokapen kokatzea ez da batere erreza, bai identifikagarriak izan daitezken elementurik ez dutelako zein hirurogehi urtetan mendia asko aldatu delako. Hala ere, hainbat lagunen laguntza eskuzabalari esker eta kasu zehatz honetan, Zubirin kokatzen den Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuaren Aezkoa-Kintoako basozain taldearen babesari esker, bi kable hauek kokatzea lortu dut. Argazkiak honatx:
Karramiztegiko kablea.Egur karga bat aldapan gora. Ibar horren hondotik egungo N-121A errepidea igarotzen da. Itzalen posizioari erreparatuta, argazkia goizeko lehenengo orduetan NE-SW orientazioarekin atera zen, bataz beste San Blas Bentako gaur egungo aparkalekutik. NEAN, Jesús Lacasia Funtsa, F481, FOT_LACASIA_127.
Karramiztegiko kablea. San Blas Bentako pilonan mandoak. Ibar horren hondotik egungo N-121A errepidea igarotzen da. Itzalen posizioari erreparatuta, argazkia goizeko lehenengo orduetan NE-SW orientazioarekin, bataz beste San Blas Bentako gaur egungo aparkalekutik aterata dago. Markaturik agertzen diren bordak, Iturriko Borda eta Goldaburuko Borda dira. NEAN, Jesús Lacasia Funtsa, F481, FOT_LACASIA_116.
Karramiztegiko kablearen kargarako plataforma.Ibarraren hondotik egungo N-121A errepidea igarotzen da. Itzalen posizioari erreparatuta, argazkia goizeko lehenengo orduetan aterata dago. Ibarraren azpikaldean agertzen diren bordak Bonbetxea eta Lorentxoren Borda dira. NEAN, Jesús Lacasia Funtsa, F481, FOT_LACASIA_373.
Artxibo Irekien fototekan agertzen diren Lacasia funtseko argazkien deskribapen batzuk “orrazkera” bat behar dute, informazioa ez baitute guztiz zuzena erakusten: Launa argazki hauek guztiak adibide gisa Otsagabian kokatuta daudela esaten dute. Nolanahi ere, argazkiak zehazkiro eta egokiro kokatzeak dituen zailtasunak medio, hau erabat ulergarria da. Identifikazioak aurrera egin ahala, informazio hau NEANeko ardudunei helaraztea da asmoa. Denboran luze joko du, jakina.
Planoak
Espediente honek bi kableen plano pare bat ditu. Horien irudiekin batera, haien ibilbideak ere sartzen ditut, OpenStreetMapen ikus daitezkeen bezala:
Ibilbideak
SITNAn aurkitu eta identifikatzen ditudan kableei dagozkien ibilbideak Google Earth erabiliz beraien .kml bertsioak editatuta, datu geoespazialak maneiatzea ahalbidetzen duen edozein tresnatan ikusi ahal izateko prest uzten ditut. Baina hori gutxi balitz, Lacasia Funtseko argazkiak Flickr atarian geolokalizatuta eta online eskuragarri daudenez, argazki hauek .kml fitxategien barruan ere txertatuta erakusten dira.
Zuk ere Google Earth erabiliz bi ibilbide hauek nola ikusten diren jakin minez bazaude, hemen eskuratu ditzazkezu: Zintzurzelaiko kablea, (.kml, 7Kb.) Karramiztegiko kablea, (.kml, 18Kb.)
“Xelebrekeria”
Ta orain, “xelebrekeria”: Vda. de Echávarriren kable baten argazki hauek zergatik daude Lacasia funtsean? Kontuan izan dezagun Jesús Lacasia 1950-60-70-80 hamarkadetan Nafarroan Explotaciones Forestales RENFE enpresaren arduraduna zela, beraz, ondorioz RENFEren konpetentzia zen enpresa baten argazkirik ez lukete zertan bertan egon behar…
Kontraesan horren azalpena instalazio horrekin zerikusirik ez duen beste espediente batean aurkitu nuen, zehazki, Irati eta Itzaltzu kanpoaldeen artean instalatutako “San Esteban” kable ospetsuari zegokion espedientean. Espediente horretan aipatzen da kablea El Irati, S.A., Vda. de Echávarri eta Vda. de Mocholí zur-enpresek instalatu zutela ABEEan, eta Jesús Lacasia aipatzen da El Irati eta Vda. de Echávarri enpresen arduradun gisa ustiategi horretan. Beraz, Jesús Lacasia Nafarroako Explotaciones Forestales RENFEko arduraduna izateaz gain, batzuetan RENFEn zituen ardurak ere uztartu zituen beste enpresa batzuei esleitutako aprobetxamenduen arduradun gisa lan eginez, El Irati S.A. eta Vda. de Echávarri enpresen kasuan bezala. Kontu hau Jesus Mari bere semeak iaz berretsi zidan, eta horrek azaltzen du Lacasia Funtsean RENFErenak ez ziren baso-aprobetxamenduei buruzko argazki asko egoteak.
Esker ona
“Erretolika” hau amaitzeko, Lacasia funtseko hainbat argazkietan agertzen diren kokapenak identifikatzen laguntzen ari zaizkidan hamaika lagunei nire esker ona adierazi nahi diet, bereziki Zubiriko Ingurumen taldeko basozainei.
Eta batez ere, NEANko langileei, dokumentazio kutxak eta kutxak kontsultatzeko nire etengabeko eskaerei pazientzia amaigabez ematen didaten laguntzagatik. Aireko baso-kableen instalazioei buruzko espedienteen bilaketan beraien laguntzarik gabe, lan hau ez litzateke posible izango. Bejondeizuela!